Gözden Geçirme Aşamasında Ne Yapılır?—Cesur Bir İtiraf: Çoğu Zaman Sadece “Yapmış Olmak İçin” Yapıyoruz
Sevgili forumdaşlar,
Bugün tartışmayı ateşleyecek bir yerden gireceğim: Ekiplerimizin önemli bir kısmı “gözden geçirme”yi (code review, tasarım review’u, akademik hakemlik, hukuki inceleme fark etmez) bir kalite süreci değil, “sorumluluktan kaçınma sigortası” olarak görüyor. Dosyayı sisteme yükleyip iki yorum, üç onay, bir “LGTM” (Looks Good To Me) ve bitti. Varsayalım ki bu hepimizi güvende hissettiriyor; peki gerçekten daha iyi ürünler, daha adil kararlar, daha güvenli sistemler mi ortaya çıkıyor? Gelin, bu aşamayı duygusu ve tekniğiyle didik didik edelim.
İdeal Senaryo: Gözden Geçirme Bir “Dur ve Düşün” Frenidir
İdeal bir gözden geçirme:
- Amaçların kristalize edildiği (Bu işin kullanıcıya/okura/vatandaşa değeri ne? Başarı ölçütü ne?)
- Risklerin yazıldıktan sonra tekrar okunduğu (güvenlik, erişilebilirlik, etik, hukuki riskler)
- Kanıtla konuşulan (veri, deney, metrik, kaynak)
- Rol ve sorumlulukların net olduğu (moderatör, kayıtçı, karar sahibi)
- Psikolojik güvenliğin korunduğu (itiraz edenin kariyeri değil, argümanı tartışılır)
bir duraktır. Yani “yavaşlatıcı” gibi görünse de toplamda hızı artırır, çünkü geri dönüp pahalı düzeltmeler yapmamayı sağlar.
Gerçek Hayat: Kutucuk İşaretleme, Bisiklet Şapkalığı ve Geç Yapılan İnceleme
Şimdi dürüst olalım:
- Kutucuk işaretleme (checkbox mentality): “Erişilebilirlik kontrol edildi” yazıyoruz, ama ekran okuyucuya gerçekten bakmıyoruz.
- Bikeshedding (önemsiz ayrıntıya takılma): Tasarımın sistem etkisi tartışılacağına, buton köşesinin yarıçapında boğuluyoruz.
- Geç review: En sona bırakılıyor; “Zaten bitirdik, şimdi top sizde.” Bu, geribildirimi “rahatsızlık” haline getiriyor.
- Yalnız kahraman sendromu: Tek bir “kıdemli”nin “böyle olmaz” demesiyle tüm süreç kilitleniyor; farklı sesler duyulmaz oluyor.
- Ödül mekanizması çarpıklığı: Hız ve teslim tarihi ödüllendirilirken, iyi yapılmış bir inceleme görünmez kalıyor.
Sonuç? Hatalar üretime, adaletsizlikler kararlara, eksik kanıtlar literatüre sızıyor.
İki Bakış, Bir Ekip: Empati ve Stratejinin Dansı
Topluluğumuzda iki ağırlıklı yaklaşım görüyorum. Elbette bireyler çeşitlidir; burada iki eğilimi, yöntemsel bir çerçeve olarak konuşuyorum:
- Empatik ve insan odaklı yaklaşım (çoğu zaman kadın forumdaşlarımızın vurguladığı perspektif):
“Bu değişiklik kullanıcıyı nasıl hissettirir? Dili kapsayıcı mı? Erişilebilir mi? Kararın sosyal etkisi ne? Görünmez bedelleri kim ödüyor?” Bu yaklaşım kullanıcının, ekip arkadaşının, muhatabın insan olduğunu unutturmuyor.
- Stratejik ve problem çözme odaklı yaklaşım (çoğu zaman erkek forumdaşlarımızın vurguladığı perspektif):
“Hipotez ne? Başarı metriği? Alternatifler? Rollback planı? Risk matrisi?” Bu bakış net sonuç ve ölçülebilir ilerleme ister; süreçleri keskinleştirir.
En iyi review’lar, bu iki damar el ele olduğunda ortaya çıkıyor: Empati neden’i, strateji nasıl’ı güçlendiriyor.
Tartışmalı Alanlar: Gözden Geçirme Adil mi, Yoksa Kapı Bekçiliği mi?
- Erişilebilirlik “etiket” mi, gerçek pratik mi? Çoğu ekipte a11y maddesi var; uygulamada ekran kontrastı, klavye navigasyonu, alt metinleri kim test ediyor?
- Divercity-check token mi, yoksa tasarım ilkesi mi? “Farklı bir göz baksın” demek, azınlık ekip arkadaşını sürekli “temsil görevi”ne mahkûm etmekse, bu adalet değil, yük transferidir.
- Hakemlikte çıkar çatışması: Akademik gözden geçirmede “arkadaşın çalışması”, kurumsal review’da “sponsor yöneticinin projesi” nasıl ele alınıyor? Şeffaflık yoksa inceleme bir tiyatrodur.
- Hız takıntısı: “Yetişmezse batarız” jargonunun arkasına saklanan kalitesizlik, orta vadede daha büyük gecikme demektir.
Somut Bir Çerçeve: 60 Dakikalık “Hibrit Review” Resepti
1. Ön okuma (async, 24 saat önce):
- 1 sayfalık “Neden/Ne/Nasıl” özeti
- Risk matrisi (güvenlik/etik/erişilebilirlik/hukuk)
- Ölçülebilir hedefler (KPI/KR)
- Rollback ve deney planı
2. Oturum (60 dk, moderatör + kayıtçı):
- 10 dk Empati turu: En çok kim etkilenir? Kim dışarıda kalır?
- 20 dk Strateji turu: Varsayımlar, alternatifler, başarısızlık modları (FMEA).
- 20 dk Kanıt turu: Veri/kaynak/deney; kırmızı bayraklar.
- 10 dk Karar: “Bloklayıcılar / Takip maddeleri / Onay.” Sahipler ve tarih.
3. Sonrası (48 saat):
- Notlar yayımlanır, ADR (Architecture/Decision Record) güncellenir.
- Bir hafta sonra retro: Ne öğrendik? Neyi çıkarabiliriz?
Kurallar:
- Bloklayıcı net ve ölçülebilir olmazsa bloklayıcı değildir.
- “Kıdem” argümanın gücü değil; argümanın kaynağıdır. Kaynak yoksa süsleme de yok.
- Erişilebilirlik ve etik her oturumda kapsayıcı sabit agendadır, “zaman kalırsa” değildir.
Alan Bazlı Sancılar: Kod, Tasarım, Hukuk, Akademi
- Kod review: Satır satır takılmak yerine değişim setinin etkisine odaklanın. Güvenlik (input validation, yetki), performans (big-O değil, gerçek yük), gözlemlenebilirlik (log/metric). “Neden bu çözüm, neden şimdi?”
- Tasarım review: Persona değil, gerçek kullanıcı senaryosu. Kontrast, okuma düzeni, dilde cinsiyetçilik; test linki olmadan “güzel” ya da “değil” tartışması sadece zevktir.
- Hukuki inceleme: Sözleşmede güç asimetrisi kimde? Uyuşmazlık çözüm maddesi pratik mi? Gizlilik hükmü çalışanların ifade özgürlüğünü boğuyor mu?
- Akademik hakemlik: Replike edilebilirlik, veri şeffaflığı, etik kurul. “Büyük iddia, küçük veri”ye “revizyon” değil, ret demeyi bilmek kıymetlidir.
Gizli Maliyetler: Gözden Geçirme Borcu ve Görünmeyen Emeğin Yorgunluğu
“Technical debt” kadar konuşulmayan bir şey var: Review debt. Ertelenen incelemeler, üst üste yığılmış PR’lar, akşamdan kalmış notlar… Bunlar ekibin zihinsel kapasitesini kemiriyor.
Bir de görünmeyen emek meselesi: Sürekli “insan etkisi”ni masaya getiren ekip arkadaşlarımız (çoğu zaman kadınlar veya azınlıklar) duygusal emeği taşırken, metrikleri konuşanlar kariyer puanı topluyor. Bu dengesizliği kabul etmek, teşekkür ve teşvik mekanizmalarını yeniden kurmak zorundayız.
Ölçmeden Bilemezsin: İyi Gözden Geçirmenin Metriği
- Kaç bloklayıcı sonradan haklı çıktı? (Signal-to-noise)
- Üretimdeki geri dönüşlerin yüzde kaçı review’da görülebilirdi?
- A11y ve etik bulgularının kapatılma süresi
- Retro’dan çıkan işlem maddelerinin tamamlama oranı
Bu metrikler süreci dövmek için değil, iyileştirmek için.
İki Yöntemi Birleştir: Empati Kontrol Listesi + Strateji Kartı
- Empati Checklist:
- Kimi dışarıda bırakıyoruz?
- Dil ve görsel anlatım kapsayıcı mı?
- En kırılgan kullanıcı için en kötü senaryo ne?
- Strateji Kartı:
- Başarı metriği ve deney tasarımı
- Alternatifler ve karar gerekçesi (ADR)
- Rollback adımları ve sahipleri
Bu iki araç birlikte kullanıldığında, “insan” ve “iş” aynı masada buluşur.
Provokatif Sorular—Ateşi Büyütelim
- Son yaptığınız review, gerçekten ürünü/hizmeti iyileştirdi mi, yoksa yalnızca sizi sorumluluktan azade hissettirdi mi?
- “Hız” bahanesiyle hangi hataları üretime taşıyoruz ve bedelini kim ödüyor?
- Ekipte empati emeği kimler tarafından taşınıyor; bu emek nasıl görünür ve ödüllendirilir hale gelir?
- Bloklayıcı kavramını suistimal ediyor muyuz? Kaç “bloklayıcı” aslında sadece tercih meselesiydi?
- Erişilebilirlik ve etik, gündemin en başında yoksa, gerçekten kalite konuşuyor muyuz?
Kapanış: Tartışmayı Başlat, Sloganı Değil Yapma Biçimini Değiştir
Gözden geçirme, doğru yapıldığında ekiplerin en güçlü öğrenme ve adalet aracıdır; yanlış yapıldığında ise statüyü ve hatayı cilalayan bir ritüele dönüşür. Empatik bakış, stratejik akıl; ikisi bir araya geldiğinde ortaya sürdürülebilir kalite çıkar.
Şimdi söz sizde, forumdaşlar: Sizin ekibinizde ne işe yarıyor, ne sadece gösteriş? Hangi araçlar fark yarattı? Hangi alışkanlıkları bugün bıraksak, yarın daha iyi uyanırız? Tecrübelerinizi, örneklerinizi, hatta itirazlarınızı dökün ortaya—çünkü bu tartışma, birlikte daha iyi gözden geçirme yapmanın ilk adımı.
Sevgili forumdaşlar,
Bugün tartışmayı ateşleyecek bir yerden gireceğim: Ekiplerimizin önemli bir kısmı “gözden geçirme”yi (code review, tasarım review’u, akademik hakemlik, hukuki inceleme fark etmez) bir kalite süreci değil, “sorumluluktan kaçınma sigortası” olarak görüyor. Dosyayı sisteme yükleyip iki yorum, üç onay, bir “LGTM” (Looks Good To Me) ve bitti. Varsayalım ki bu hepimizi güvende hissettiriyor; peki gerçekten daha iyi ürünler, daha adil kararlar, daha güvenli sistemler mi ortaya çıkıyor? Gelin, bu aşamayı duygusu ve tekniğiyle didik didik edelim.
İdeal Senaryo: Gözden Geçirme Bir “Dur ve Düşün” Frenidir
İdeal bir gözden geçirme:
- Amaçların kristalize edildiği (Bu işin kullanıcıya/okura/vatandaşa değeri ne? Başarı ölçütü ne?)
- Risklerin yazıldıktan sonra tekrar okunduğu (güvenlik, erişilebilirlik, etik, hukuki riskler)
- Kanıtla konuşulan (veri, deney, metrik, kaynak)
- Rol ve sorumlulukların net olduğu (moderatör, kayıtçı, karar sahibi)
- Psikolojik güvenliğin korunduğu (itiraz edenin kariyeri değil, argümanı tartışılır)
bir duraktır. Yani “yavaşlatıcı” gibi görünse de toplamda hızı artırır, çünkü geri dönüp pahalı düzeltmeler yapmamayı sağlar.
Gerçek Hayat: Kutucuk İşaretleme, Bisiklet Şapkalığı ve Geç Yapılan İnceleme
Şimdi dürüst olalım:
- Kutucuk işaretleme (checkbox mentality): “Erişilebilirlik kontrol edildi” yazıyoruz, ama ekran okuyucuya gerçekten bakmıyoruz.
- Bikeshedding (önemsiz ayrıntıya takılma): Tasarımın sistem etkisi tartışılacağına, buton köşesinin yarıçapında boğuluyoruz.
- Geç review: En sona bırakılıyor; “Zaten bitirdik, şimdi top sizde.” Bu, geribildirimi “rahatsızlık” haline getiriyor.
- Yalnız kahraman sendromu: Tek bir “kıdemli”nin “böyle olmaz” demesiyle tüm süreç kilitleniyor; farklı sesler duyulmaz oluyor.
- Ödül mekanizması çarpıklığı: Hız ve teslim tarihi ödüllendirilirken, iyi yapılmış bir inceleme görünmez kalıyor.
Sonuç? Hatalar üretime, adaletsizlikler kararlara, eksik kanıtlar literatüre sızıyor.
İki Bakış, Bir Ekip: Empati ve Stratejinin Dansı
Topluluğumuzda iki ağırlıklı yaklaşım görüyorum. Elbette bireyler çeşitlidir; burada iki eğilimi, yöntemsel bir çerçeve olarak konuşuyorum:
- Empatik ve insan odaklı yaklaşım (çoğu zaman kadın forumdaşlarımızın vurguladığı perspektif):
“Bu değişiklik kullanıcıyı nasıl hissettirir? Dili kapsayıcı mı? Erişilebilir mi? Kararın sosyal etkisi ne? Görünmez bedelleri kim ödüyor?” Bu yaklaşım kullanıcının, ekip arkadaşının, muhatabın insan olduğunu unutturmuyor.
- Stratejik ve problem çözme odaklı yaklaşım (çoğu zaman erkek forumdaşlarımızın vurguladığı perspektif):
“Hipotez ne? Başarı metriği? Alternatifler? Rollback planı? Risk matrisi?” Bu bakış net sonuç ve ölçülebilir ilerleme ister; süreçleri keskinleştirir.
En iyi review’lar, bu iki damar el ele olduğunda ortaya çıkıyor: Empati neden’i, strateji nasıl’ı güçlendiriyor.
Tartışmalı Alanlar: Gözden Geçirme Adil mi, Yoksa Kapı Bekçiliği mi?
- Erişilebilirlik “etiket” mi, gerçek pratik mi? Çoğu ekipte a11y maddesi var; uygulamada ekran kontrastı, klavye navigasyonu, alt metinleri kim test ediyor?
- Divercity-check token mi, yoksa tasarım ilkesi mi? “Farklı bir göz baksın” demek, azınlık ekip arkadaşını sürekli “temsil görevi”ne mahkûm etmekse, bu adalet değil, yük transferidir.
- Hakemlikte çıkar çatışması: Akademik gözden geçirmede “arkadaşın çalışması”, kurumsal review’da “sponsor yöneticinin projesi” nasıl ele alınıyor? Şeffaflık yoksa inceleme bir tiyatrodur.
- Hız takıntısı: “Yetişmezse batarız” jargonunun arkasına saklanan kalitesizlik, orta vadede daha büyük gecikme demektir.
Somut Bir Çerçeve: 60 Dakikalık “Hibrit Review” Resepti
1. Ön okuma (async, 24 saat önce):
- 1 sayfalık “Neden/Ne/Nasıl” özeti
- Risk matrisi (güvenlik/etik/erişilebilirlik/hukuk)
- Ölçülebilir hedefler (KPI/KR)
- Rollback ve deney planı
2. Oturum (60 dk, moderatör + kayıtçı):
- 10 dk Empati turu: En çok kim etkilenir? Kim dışarıda kalır?
- 20 dk Strateji turu: Varsayımlar, alternatifler, başarısızlık modları (FMEA).
- 20 dk Kanıt turu: Veri/kaynak/deney; kırmızı bayraklar.
- 10 dk Karar: “Bloklayıcılar / Takip maddeleri / Onay.” Sahipler ve tarih.
3. Sonrası (48 saat):
- Notlar yayımlanır, ADR (Architecture/Decision Record) güncellenir.
- Bir hafta sonra retro: Ne öğrendik? Neyi çıkarabiliriz?
Kurallar:
- Bloklayıcı net ve ölçülebilir olmazsa bloklayıcı değildir.
- “Kıdem” argümanın gücü değil; argümanın kaynağıdır. Kaynak yoksa süsleme de yok.
- Erişilebilirlik ve etik her oturumda kapsayıcı sabit agendadır, “zaman kalırsa” değildir.
Alan Bazlı Sancılar: Kod, Tasarım, Hukuk, Akademi
- Kod review: Satır satır takılmak yerine değişim setinin etkisine odaklanın. Güvenlik (input validation, yetki), performans (big-O değil, gerçek yük), gözlemlenebilirlik (log/metric). “Neden bu çözüm, neden şimdi?”
- Tasarım review: Persona değil, gerçek kullanıcı senaryosu. Kontrast, okuma düzeni, dilde cinsiyetçilik; test linki olmadan “güzel” ya da “değil” tartışması sadece zevktir.
- Hukuki inceleme: Sözleşmede güç asimetrisi kimde? Uyuşmazlık çözüm maddesi pratik mi? Gizlilik hükmü çalışanların ifade özgürlüğünü boğuyor mu?
- Akademik hakemlik: Replike edilebilirlik, veri şeffaflığı, etik kurul. “Büyük iddia, küçük veri”ye “revizyon” değil, ret demeyi bilmek kıymetlidir.
Gizli Maliyetler: Gözden Geçirme Borcu ve Görünmeyen Emeğin Yorgunluğu
“Technical debt” kadar konuşulmayan bir şey var: Review debt. Ertelenen incelemeler, üst üste yığılmış PR’lar, akşamdan kalmış notlar… Bunlar ekibin zihinsel kapasitesini kemiriyor.
Bir de görünmeyen emek meselesi: Sürekli “insan etkisi”ni masaya getiren ekip arkadaşlarımız (çoğu zaman kadınlar veya azınlıklar) duygusal emeği taşırken, metrikleri konuşanlar kariyer puanı topluyor. Bu dengesizliği kabul etmek, teşekkür ve teşvik mekanizmalarını yeniden kurmak zorundayız.
Ölçmeden Bilemezsin: İyi Gözden Geçirmenin Metriği
- Kaç bloklayıcı sonradan haklı çıktı? (Signal-to-noise)
- Üretimdeki geri dönüşlerin yüzde kaçı review’da görülebilirdi?
- A11y ve etik bulgularının kapatılma süresi
- Retro’dan çıkan işlem maddelerinin tamamlama oranı
Bu metrikler süreci dövmek için değil, iyileştirmek için.
İki Yöntemi Birleştir: Empati Kontrol Listesi + Strateji Kartı
- Empati Checklist:
- Kimi dışarıda bırakıyoruz?
- Dil ve görsel anlatım kapsayıcı mı?
- En kırılgan kullanıcı için en kötü senaryo ne?
- Strateji Kartı:
- Başarı metriği ve deney tasarımı
- Alternatifler ve karar gerekçesi (ADR)
- Rollback adımları ve sahipleri
Bu iki araç birlikte kullanıldığında, “insan” ve “iş” aynı masada buluşur.
Provokatif Sorular—Ateşi Büyütelim
- Son yaptığınız review, gerçekten ürünü/hizmeti iyileştirdi mi, yoksa yalnızca sizi sorumluluktan azade hissettirdi mi?
- “Hız” bahanesiyle hangi hataları üretime taşıyoruz ve bedelini kim ödüyor?
- Ekipte empati emeği kimler tarafından taşınıyor; bu emek nasıl görünür ve ödüllendirilir hale gelir?
- Bloklayıcı kavramını suistimal ediyor muyuz? Kaç “bloklayıcı” aslında sadece tercih meselesiydi?
- Erişilebilirlik ve etik, gündemin en başında yoksa, gerçekten kalite konuşuyor muyuz?
Kapanış: Tartışmayı Başlat, Sloganı Değil Yapma Biçimini Değiştir
Gözden geçirme, doğru yapıldığında ekiplerin en güçlü öğrenme ve adalet aracıdır; yanlış yapıldığında ise statüyü ve hatayı cilalayan bir ritüele dönüşür. Empatik bakış, stratejik akıl; ikisi bir araya geldiğinde ortaya sürdürülebilir kalite çıkar.
Şimdi söz sizde, forumdaşlar: Sizin ekibinizde ne işe yarıyor, ne sadece gösteriş? Hangi araçlar fark yarattı? Hangi alışkanlıkları bugün bıraksak, yarın daha iyi uyanırız? Tecrübelerinizi, örneklerinizi, hatta itirazlarınızı dökün ortaya—çünkü bu tartışma, birlikte daha iyi gözden geçirme yapmanın ilk adımı.