Yemeklik yağlardan hangisi daha sağlıklı?

PekYakinda

Yeni Üye
Jessica Brown | BBC Future

Getty Images

Yağlar mutfağımızın değişmezlerinden. Lakin herbirinin ne kadar sağlıklı olduğu konusunda çelişkili biroldukça bilgi dolaşıyor. Raflarda dizili Hindistan cevizi yağından tutun da avokado ve kolza yağına kadar çeşit çeşit yağlar içinden neye bakılırsa seçim yapmalı? Kaçınmamız gereken yağlar var mı?

Yemek pişirirken kullanılan yağlar ekseriyetle isimlerini; ezilerek, işlenerek, preslenerek ortasından çıkarıldıkları bitki, baklagil, yemiş ya da fıstıktan alır.

İçlerindeki doymuş yağ, tekli doymamış yağ ve oldukçalu doymamış yağ dahil yüksek orandaki yağ ölçüsü da onlara karakterlerini verir.

Son senelerda yüzde 90 civarında doymuş yağ olan Hindistan cevizi yağı “süper gıda” modasının son buluşu olarak ortaya çıktı.

Vücutta daha az depolanabilen ve daha çabuk güce dönüşebilecek bir yağ olduğunu söyleyenler oldu.

Ama Harvard Üniversitesi’nden bir uzman Hindistan cevizi yağını “saf zehir” diye tanımladı.

İngiltere’de hazırlanan sıhhat rehberine bakılırsa bayanlar için günde 20 gram erkekler için ise günde 30 gramdan fazla doymuş yağ tüketildiğinde, beden kalp hastalığı riskini artıran kolesterol hususunu daha hayli üretiyor.

Bütün yağ molekülleri yağ asidi zincirlerinden oluşuyor. Bunlar tekli bağlarla ya da çiftli bağlarla birbirlerine bağlanıyor.

Üç tip yağ asidi var: Kısa, orta ve uzun zincirli olanlar.

Kısa ve orta zincirli yağ asitleri direkt kana karışacak biçimde emiliyor ve güç olarak kullanılıyor.

Fakat uzun zincirli yağ asitleri (doymuş yağlardaki) karaciğere giderek kandaki kolesterol seviyesinin artmasına yol açıyor.

ABD’deki Massachusetts Tufts Üniversitesi’nden beslenme bilimi ve siyaseti profesörü Alice Lichtenstein “Hindistan cevizi yağı üç ya da dört yıl evvel, özel birtakım tesirleri olduğu savları ortaya atılınca epeyce tanınan oldu” diyor:

“Fakat onu öbür yağlarla kıyaslayan araştırmalara baktığınızda devasa yükseklikte oranda doymuş yağ olduğunu ve hiç bir klinik deneyin, sav edilen özelliklere sahip olduğunu doğrulamadığını görüyorsunuz.”

Getty Images

Deneylerin birçok Hindistan cevizi yağının, kısa ismi LDL olan ziyanlı “kötü kolesterol” seviyesini yükselttiğini, lakin bununla birlikte kısa ismi HDL olan bedene yararlı “iyi kolesterolü” de artırdığını gösteriyor.

LDL kalp hastalıkları ve felçle bağlantılı görülen düşük yoğunluklu bir lipoprotein. HDL ise LDL’yi kandan temizleyen faydalı bir kolesterol.

Doymuş yağ seviyesi bu kadar yüksek olan bir besinin, faydalı kolesterolü nasıl artırabildiğinin bir açıklaması, nispeten yüksek ölçüde lorik asit içermesi olabilir. Bu asidin, kandaki HDL ölçüsünü LDL’den daha fazla artırdığı ortaya çıkmıştı.

Fakat Virginia’daki George Mason Üniversitesi’nden Yardımcı Profesör Taylor Wallace lorik asidin bazılarının tez ettiği kadar sağlıklı olmadığını düşünüyor.

C12 yağ asidi diye sınıflandırılan lorik asidin 12 karbon atomu var ve bu da onun orta zincirli yağ asitlerinin üst hududunda olduğunu gösteriyor.

Wallace “C12’ler, orta zincirli yağ kategorisinde görünen fakat aslında uzun zincirli yağ asitleri” diyor. “C12’lerin yüzde 70’i uzun zincirli yağ asidi üzere davranır yani karaciğere taşınır” diyor.

Uzun zincirli yağ asitlerinin karaciğerde toplanıp vakit ortasında bu organda yağlanma yaratması ve alkolden kaynaklı olmayan karaciğer hastalıklarına yol açma riski daha yüksek.

Uzmanlar onun yerine doymuş yağ oranı daha düşük yağların makul ölçülerde tüketilmesinin daha sağlıklı olacağını düşünüyor.

Omega 3 ve omega 6 dahil fazlacalu ve tekli doymamış yağların, kolesterol seviyesini düşürdüğü ve hem de gerekli yağ asitleri ve vitaminlerini sağladığı biliniyor.

Bunlar pek hayli farklı yağda bulunabiliyor ancak hangi yağda ne oranda bulundukları ekseriyetle yağın çıkarıldığı bitki ve yağın elde edilişinde kullanılan tekniğe bakılırsa değişiklik gösteriyor.

Getty Images Tereyağı üzere doymuş yağların yerine zeytinyağı kullanmak kalp hastalığı riskini azaltabilir

ZEYTİNYAĞI: EN SAĞLIKLI YAĞ MI?

Profesör Alice Lichtenstein “Araştırmaların birçok tekli doymamış ve oldukcalu doymamış yağ oranı yüksek yiyeceklerin kalp hastalığı riskinin daha düşük olmasıyla alakalı olduğuna işaret ediyor” diyor ve bu niçinle bitkisel, yemiş ve çekirdekten elde edilen tekli ya da oldukçalu doymamış yağlar kullanılmasını tavsiye ediyor.

Gözleme dayanan bir araştırma, doymuş yağlar yerine mesela zeytinyağı yemenin kalp hastalığı riskini düşürdüğünü ortaya koyuyor.

Tereyağı, margarin yahut süt kreması üzere mamüllerin yerine zeytinyağı tüketmek bu araştırmaya göre kalp hastalığı riskini yüzde 5 ila 7 oranında azaltıyor.

Bu araştırmanın sonuçlarını raporlaştıran Boston’daki Harvard Üniversitesi Kamu Sıhhati kürsüsü, Beslenme kısmından Marta Guasch-Ferre, 24 yıl boyunca 100 bin kişinin beslenme biçimini ve sıhhat durumlarını izleyip mercek altına aldı.

Sonuçta her türlü zeytinyağını daha epeyce tüketenlerin kalp hastalığı riskinin yüzde 15 daha düşük olduğunu buldu.

Zeytinyağının sıhhate faydaları kısmen ortasındaki tekli doymamış yağ asitlerine bağlanabilir.

Bunların ortasında bitkilerden gelen faydalı vitamin, mineral, polifenol ve mikrobesinler de var.

Guasch-Ferre “Burada yalnızca beslenmenize zeytinyağını almış olmuyorsunuz, sıhhatsiz yağları da diyetinizden çıkarıyorsunuz” diyerek çift taraflı bir tesire işaret ediyor.

Zeytinin ezilmesi ile etli kısmından elde edilen yağ, bitkisel yağlar ortasında en sağlıklısı olarak biliniyor.

Yeni bir araştırma, zeytinyağının midedeki mikroflora ve mikrofaunaya da faydalı olduğu ve kanseri ve tip 2 diyabeti önleyici bir tesir yaptığı kararına vardı.

Getty Images Kimi bitkisel yağlardaki k?üçük kısa ve orta zincirli yağ asitleri karaciğerde depolanmak yerine kanda çözülüyor

İspanya’daki Valencia Üniversitesi kamu sıhhati ve önleyici hekimlik kısmından Profesör Francisco Barba “Zeytinyağındaki tekli doymamış yağ asitleri ve başka ögeler, bulaşıcı olmayan hastalıkların önlenmesine yardımcı oluyor. Özel bir tesiri olduğu için değil, bedenimizin onlara muhtaçlığı olduğu için” diye açıklıyor.

Zeytinyağı Akdeniz beslenme biçimiyle özdeş. Bu mutfak hem de meyve, zerzevat ve baklagiller bakımından da varlıklı ve doymuş yağı daha az kullanıyor.

Guasch-Ferre “Akdeniz diyetini başka sağlıklı diyetlerden ayıran şey zeytinyağı” diyor:

“Diğerleri, yemişler, meyve ve sebzeler biroldukça diğer mutfakta da var.”

Ancak kimi araştırmalara göre, Akdeniz mutfağının sıhhate olumlu tesiri kısmen, zeytinyağının haricindeki besinlerin bileşimi ile de ilgili olabilir.

Örneğin yakında yapılan bir araştırma zeytinyağının Akdeniz diyetinden bağımsız olarak tek olumlu etkisinin, faydalı kolesterol HDL’nin seviyesini artırması olduğu kararına vardı.

Bilim insanları zeytinyağının tesirlerini ölçebilmek için farklı diyetler izleyen iştirakçileri takip eden 30 farklı çalışmayı gözden geçirdiler ve Akdeniz diyetiyle beslenenlerin, mesela Batı Avrupa diyetine kıyasla glukoz seviyelerinin daha düşük, faydalı kolesterol seviyelerinin daha yüksek olduğunu gördüler.

ötürüsıyla bu diyete bir de polifenol seviyesi yüksek zeytinyağı eklendiğinde faydalı kolesterol HDL seviyesi daha da yükseliyor.

Fakat zeytinyağı dahil de olsa Akdeniz diyeti beraberinde glukoz seviyesini artırabildiği için, glukoz fazlalaştığında tip 2 diyabet riskini de yükseltebiliyor.

Bu araştırmalar, farklı zeytinyağı çeşitleriyle denendi. Kimilerinde da kalp hastalığı riskinin düşmesi de dahil sıhhat yararlarının birçoklarının zeytinyağından kaynaklandığı kararına varıldı.

Getty Images

ZEYTİNYAĞI ISITILDIĞINDA ZİYANLI MI?

Saf sızma zeytinyağı, antioksidanlar ve E vitamini bakımından da güçlü ve araştırmacılar bu niçinle öbür zeytinyağı çeşitlerine göre, ziyanlı kolesterole karşı hami etkisinin daha kuvvetli olduğu kararına varıyor.

Diğer zeytinyağı çeşitleri saf sızma yağ alındıktan daha sonra kalan kısmın preslenmesi ile elde ediliyor ve bu da birtakım besleyici özelliklerinin azalması ya da yok olması demek.

Buna karşılık saf sızma zeytinyağının bir dezavantajı daha düşük ısıda yanmaya başlaması. Bu da son senelerda yüksek ısıda kullanıldığında ziyanlı unsurlar salabileceği ve faydalı içeriğinin bir kısmını yitireceği dertlerinin ortaya çıkmasına yol açtı.

Valencia Üniversitesinden Profesör Francisco Barba “Saf sızma zeytinyağı bilhassa pişirilmeden kullanıldığında fazlaca faydalı fakat pişirmede kullanıldığında bile devasa yükseklikte tekli doymamış yağ oranına sahip” diye açıklıyor.

Son vakit içinderda yapılan araştırmalar saf sızma zeytinyağının yemek pişirmekte itimatla kullanılabileceğini gösterdi.

Araştırmacılar saf sızma zeytinyağını, tavada 120 derece sıcaklıkta farklı müddetlerle tutarak ne üzere değişiklikler geçirdiğini gözlemlediler.

Yağın faydalı polifenol seviyesinde meydana gelen değişikliğin mühletle değil lakin ısı düzebir daha bağlı olarak biraz değiştiğini buldular.

2011 yılında Avrupa Besin Güvenliği Kurumu, zeytinyağı üreticilerinin, mamüllerinin tanıtımında, antioksidan özellikleriyle oksidasyon gerilimini azalttığını ve hücreleri ve ziyanlı kolesterolü, hücreleri yaşlandıran oksitlenmeden koruduğunu söyleyebileceğine karar verdi.

Araştırmacılar, pişirmede kullanılan zeytinyağının da birtakım özellikleri azalsa da en sağlıklı yağ olma özelliğini koruduğunu söylüyor.

Profesör Alice Lichtenstein ise zeytinyağının tekli ve oldukçalu yağ asidi oranı yüksek bir yağ olmanın haricinde bir özelliği olmadığını düşünenlerden.

Zeytinyağının sağlıklı diyetteki rolü ve olumlu özellikleri bakımından araştırma sonuçları ve bilim insanları farklı sonuçlara var ise da açık olan şu ki, araştırmalar zeytinyağını başka yağlara tercih etmemiz ancak vakitte genel olarak yağ tüketimimizi sonlu tutmamız gerektiğine işaret ediyor.

Lichtenstein, “Burada ileti, ‘zeytinyağı hayli düzgün ötürüsıyla epey tüketmeliyiz’ değil zira bu fazla kalori almamız demek. Bir kere dengeyi doymuş yağlardan doymamış yağ asitlerine gerçek değiştirdikten daha sonra istediğimiz yağı seçebiliriz” diye ekliyor.